khanhgiaco
25-08-2012, 10:44 AM
Tham luận cuả GS Nguyễn Quang Riệu
(Bộ môn Nghiên cứu Bức xạ và Vật chất trong Vũ trụ)
Đài Thiên văn Paris
Nghiên cứu thiên văn trên thế giới
Nhờ thiên văn học mà nhân loại đã tìm hiểu được vị trí cuả mình trong vũ trụ. Ngày nay, các nhà thiên văn dùng những định luật vật lí, hoá học và toán học để nghiên cứu những hiện tượng quan sát trên bầu trời. Họ sử dụng những kính thiên văn quang học lớn tới 10 met và những ăngten khổng lồ có kích thước hàng trăm met (kính thiên văn vô tuyến) để quan sát những thiên thể xa xôi.
Trong thời gian gần đây, chúng ta đã được theo dõi những cuộc thám hiểm các hành tinh trong hệ mặt trời bằng những trạm quan sát tự động đổ bộ hẳn xuống bề mặt các thiên thể. Quan niệm cho rằng trong vũ trụ bao la chẳng lẽ chỉ có sự sống trên hành tinh trái đất, đã thúc dục các nhà thiên văn tìm kiếm những thế giới khác. Những trạm tự động đã được phóng lên không gian để thám hiểm trực tiếp những hành tinh có khả năng có sự sống như hành tinh Hoả và vệ tinh Titan cuả hành tinh Thổ. Sự phát hiện những hành tinh tương tự như trái đất ở hẳn bên ngoài hệ mặt trời là điều kiện tiên quyết cho công việc tìm kiếm sự sống trong vũ trụ. Các nhà thiên văn đang có dự án sử dụng những kính thiên văn hiện đại lớn để phát hiện những hành tinh loại trái đất và xác định những thành phần hoá học trong khí quyển cuả hành tinh, đặc trưng cuả sự sống. Rất nhiều phân tử đã được phát hiện trong Ngân hà trong đó có những phân tử hữu cơ, một số là mẩu cuả những axit amin. Phân tử axit amin là những chất hữu cơ, thành phần cơ bản cuả protêin cần thiết cho sự sống. Sự tìm kiếm axit amin trong Ngân hà là một đề tài ưa chuộng vì liên quan đến sự sống, tuy vẫn chưa đạt được kết quả.
Gần như hầu hết các nhà khoa học đã nhất trí cho rằng vũ trụ sinh ra từ vụ nổ Big Bang, cách đây khoảng 14 tỉ năm. Những quan sát thiên văn cùng những lí thuyết vật lí mới nhất chỉ ra rằng đa phần vũ trụ là năng lượng và vật chất tối. Trong tương lai vũ trụ không những sẽ dãn nở mãi mà còn dãn nở ngày càng nhanh. Ánh sáng và tín hiệu vô tuyến cuả các thiên thể càng ở xa trong vũ trụ càng mất nhiều thời gian đề truyền tới trái đất. Do đó, quan sát sâu trong vũ trụ tức là đi ngược thời gian để tìm hiểu những sự kiện xẩy ra từ những thời điểm xa xưa, khi vũ trụ hãy còn non trẻ. Sử dụng những kính thiên văn khổng lồ và những mô hình lí thuyết chạy trong những siêu máy tính điện tử, các nhà thiên văn phỏng đoán được những sự kiện thiên văn xẩy ra từ những giai đoạn tiến hoá ban đầu cuả vũ trụ.
Sự phát triển thiên văn học tại Việt Nam
Thiên văn học là một ngành khoa học cơ bản đa ngành, liên quan đến nhiều lĩnh vực khoa học, như vật lí, hoá học, toán học, sinh học và các ngành kĩ thuật, đặc biệt là ngành điện tử. Những kính thiên văn quang học và vô tuyến cùng những máy thu tín hiệu được chế tạo bằng những kĩ thuật tiên tiến, nên đòi hỏi nhiều kinh phí. Ngành thiên văn hầu như chỉ được phát triển ở những nước có nhiều khả năng về mặt kinh tế. Sự phát triển ngành khoa học thiên văn là một công trình lâu dài. Tuy nhiên, có những biện pháp có thể thực hiện ngay từ bây giờ, nếu trong tương lai nước ta muốn tham gia vào công trình chinh phục vũ trụ.
Điều cần thiết là đào tạo một đội ngũ chuyên gia để tiếp cận với những kĩ thuật thiên văn hiện đại. Chúng tôi đã tạo điều kiện để sinh viên tốt nghiệp các trường đại học trong nước sang Đài Thiên văn Paris theo các khoá học thiên văn và thực tập. Một số đã có bằng tiến sĩ và đã trở về nước công tác. Nhưng vì không có điều kiện kĩ thuật thuận lợi, không có đồng nghiệp để cộng tác và không có hậu thuẫn khuyến khích, nên họ lại ra nước ngoài tiếp tục công trình nghiên cứu để duy trì và trau dồi kiến thức. Họ là một đội ngũ thiên văn có tiềm năng, sẵn sàng trở về nước, nếu chúng ta tạo điều kiện thu hút họ. Chuyên gia Việt kiều có kinh nghiệm, hiện đang công tác tại các cơ quan nghiên cứu nước ngoài, cũng đã đóng góp. Với tinh thần cộng tác hiện đang được phổ biến trong giới các nhà khoa học toàn cầu, các nhà khoa học Việt Nam vẫn có thể thực hiện chương trình nghiên cứu cuả mình và sử dụng những thiết bị hiện đại tại những cơ quan khoa học nước ngoài.
Ngành thiên văn trong nước chưa được sinh viên ưa thích, vì họ cho rằng sau khi tốt nghiệp sẽ không có việc làm xứng đáng. Do đó, số lượng sinh viên và cán bộ thiên văn vẫn còn quá ít ỏi. Hiện nay chưa cần xây những đài thiên văn tốn kém, công việc đầu tiên là đào tạo thêm cán bộ khoa học để có một đội ngũ chuyên gia cùng công tác ở một nơi trong một bộ môn thiên văn vật lí. Ngày nay, sinh viên tốt nghiệp ngành thiên văn phải có một hành trang vật lí vững chắc. Vũ trụ nên được coi là một phòng thí nghiệm thiên nhiên phong phú mà các nhà khoa học tha hồ sử dụng. Quan niệm coi thiên văn học là một ngành khoa học không thiết thực và xa xỉ, không còn có tính thời sự.
Nhật thực toàn phần ngày 24 tháng 10 năm 1995 là dịp để phổ biến rộng rãi thiên văn học trong quần chúng. Giáo sư Nguyễn Quang Riệu đã mang về nước một kính thiên văn vô tuyến làm tại Trung tâm Thiên văn Vô tuyến Nançay, thuộc Đài Thiên văn Paris, cùng một số kính quang học để hướng dẫn nhân dân quan sát nhật thực ở chân núi Tà Dôn tại Phan Thiết. Sau nhật thực, tất cả thiết bị đều được để lại tặng Đại học Quốc gia Hà Nội và Đài Phủ Liễn (Kiến An-Hải Phòng) để sinh viên thực tập quan sát bầu trời. Cũng trong khuôn khổ hợp tác Việp-Pháp, Đài Thiên văn Paris cùng Đại học Pierre-Marie Curie đã kí kết với Đại học Quốc gia Hà Nội một hợp đồng, nhằm tổ chức những khoá học thường xuyên tại Thủ đô để giảng môn thiên văn vật lí và giới thiệu những kĩ thuật điện tử và xử lí hình trên máy tính. Học viên là những cán bộ khoa học cuả các trường đại học và cuả các viện khoa học trong nước và những sinh viên khoa lí sắp tốt nghiệp. Chúng tôi cũng đã đưa thêm môn vật lí khí quyển và vật lí môi trường vào chương trình học. Trong những năm gần đây, sự tổ chức những khoá học bị gián đoạn, một phần vì sự xuất hiện dịch SARS và dịch cúm gia cầm. Chúng tôi dự kiến tiếp tục tổ chức khóa học năm 2006.
Hội Thiên văn Quốc tế (International Astronomical Union) cũng quan tâm đến sự giúp đỡ phát triển ngành thiên văn tại nước ta và hỗ trợ tổ chức những lớp bổ sung kiến thức thiên văn, dành cho cán bộ cuả các trường Đại học Sư phạm. Hội Thiên văn Quốc tế đã đề nghị GS Nguyễn Quang Riệu điều phối chương trình giảng dạy. Cùng các giáo sư thiên văn trong nước, các giáo sư Phạm Viết Trinh, Nguyễn Đình Huân, Nguyễn Đình Noãn và các giáo sư Mỹ Donat Wentzel và Jay White, chúng tôi hoạt động tích cực để duy trì sự hỗ trợ cuả Hội Thiên văn Quốc tế.
Chương trình quốc tế đặt tên là HOU (Hands On Universe) đã được thành lập để tạo điều kiện cho học sinh phổ thông và sinh viên đại học toàn cầu, sử dụng qua Internet, một mạng kính thiên văn cỡ nhỏ. Học sinh và sinh viên Việt Nam có thể tham gia để điều khiển những kính thiên văn cuả họ cùng những kính thiên văn khác trong mạng, hoặc sử dụng số liệu và hình cuả các thiên thể.
Phổ biến thiên văn học cũng là điều cần thiết để tham gia vào công việc bài trừ mê tín và nâng cao trình độ hiểu biết cuả quần chúng. Chúng tôi đã viết một số sách bằng tiếng Việt xuất bản trong nước để phổ biến thiên văn học. Những đề tài thiên văn phức tạp cũng đã được trình bầy trong một cuốn sách giáo trình song ngữ Việt-Anh ấn hành trong nước.
Những nỗ lực từ trước tới nay, nhằm phổ biến ngành thiên văn tại nước ta, đã đạt được kết quả, tuy hãy còn khiêm tốn. Hội thiên văn Việt Nam đã ra đời và mới đây, những câu lạc bộ thiên văn nghiệp dư đã được thành lập và được trang bị những kính thiên văn nhỏ, đủ để họat động tích cực, nhằm tiến hành những chương trình quan sát thông thường. Sự đào tạo cán bộ chuyên ngành, sự phổ biến giảng dạy thiên văn cùng sự quan tâm cuả quần chúng đối với thiên văn học, là bước đầu trong công trình xây dựng nền móng cuả ngành thiên văn Việt Nam.
Nguồn: forum.hnue.edu.vn
* Bài gửi của bk1312 tại diễn đàn cũ PAC trên phobachkhoa.com
(Bộ môn Nghiên cứu Bức xạ và Vật chất trong Vũ trụ)
Đài Thiên văn Paris
Nghiên cứu thiên văn trên thế giới
Nhờ thiên văn học mà nhân loại đã tìm hiểu được vị trí cuả mình trong vũ trụ. Ngày nay, các nhà thiên văn dùng những định luật vật lí, hoá học và toán học để nghiên cứu những hiện tượng quan sát trên bầu trời. Họ sử dụng những kính thiên văn quang học lớn tới 10 met và những ăngten khổng lồ có kích thước hàng trăm met (kính thiên văn vô tuyến) để quan sát những thiên thể xa xôi.
Trong thời gian gần đây, chúng ta đã được theo dõi những cuộc thám hiểm các hành tinh trong hệ mặt trời bằng những trạm quan sát tự động đổ bộ hẳn xuống bề mặt các thiên thể. Quan niệm cho rằng trong vũ trụ bao la chẳng lẽ chỉ có sự sống trên hành tinh trái đất, đã thúc dục các nhà thiên văn tìm kiếm những thế giới khác. Những trạm tự động đã được phóng lên không gian để thám hiểm trực tiếp những hành tinh có khả năng có sự sống như hành tinh Hoả và vệ tinh Titan cuả hành tinh Thổ. Sự phát hiện những hành tinh tương tự như trái đất ở hẳn bên ngoài hệ mặt trời là điều kiện tiên quyết cho công việc tìm kiếm sự sống trong vũ trụ. Các nhà thiên văn đang có dự án sử dụng những kính thiên văn hiện đại lớn để phát hiện những hành tinh loại trái đất và xác định những thành phần hoá học trong khí quyển cuả hành tinh, đặc trưng cuả sự sống. Rất nhiều phân tử đã được phát hiện trong Ngân hà trong đó có những phân tử hữu cơ, một số là mẩu cuả những axit amin. Phân tử axit amin là những chất hữu cơ, thành phần cơ bản cuả protêin cần thiết cho sự sống. Sự tìm kiếm axit amin trong Ngân hà là một đề tài ưa chuộng vì liên quan đến sự sống, tuy vẫn chưa đạt được kết quả.
Gần như hầu hết các nhà khoa học đã nhất trí cho rằng vũ trụ sinh ra từ vụ nổ Big Bang, cách đây khoảng 14 tỉ năm. Những quan sát thiên văn cùng những lí thuyết vật lí mới nhất chỉ ra rằng đa phần vũ trụ là năng lượng và vật chất tối. Trong tương lai vũ trụ không những sẽ dãn nở mãi mà còn dãn nở ngày càng nhanh. Ánh sáng và tín hiệu vô tuyến cuả các thiên thể càng ở xa trong vũ trụ càng mất nhiều thời gian đề truyền tới trái đất. Do đó, quan sát sâu trong vũ trụ tức là đi ngược thời gian để tìm hiểu những sự kiện xẩy ra từ những thời điểm xa xưa, khi vũ trụ hãy còn non trẻ. Sử dụng những kính thiên văn khổng lồ và những mô hình lí thuyết chạy trong những siêu máy tính điện tử, các nhà thiên văn phỏng đoán được những sự kiện thiên văn xẩy ra từ những giai đoạn tiến hoá ban đầu cuả vũ trụ.
Sự phát triển thiên văn học tại Việt Nam
Thiên văn học là một ngành khoa học cơ bản đa ngành, liên quan đến nhiều lĩnh vực khoa học, như vật lí, hoá học, toán học, sinh học và các ngành kĩ thuật, đặc biệt là ngành điện tử. Những kính thiên văn quang học và vô tuyến cùng những máy thu tín hiệu được chế tạo bằng những kĩ thuật tiên tiến, nên đòi hỏi nhiều kinh phí. Ngành thiên văn hầu như chỉ được phát triển ở những nước có nhiều khả năng về mặt kinh tế. Sự phát triển ngành khoa học thiên văn là một công trình lâu dài. Tuy nhiên, có những biện pháp có thể thực hiện ngay từ bây giờ, nếu trong tương lai nước ta muốn tham gia vào công trình chinh phục vũ trụ.
Điều cần thiết là đào tạo một đội ngũ chuyên gia để tiếp cận với những kĩ thuật thiên văn hiện đại. Chúng tôi đã tạo điều kiện để sinh viên tốt nghiệp các trường đại học trong nước sang Đài Thiên văn Paris theo các khoá học thiên văn và thực tập. Một số đã có bằng tiến sĩ và đã trở về nước công tác. Nhưng vì không có điều kiện kĩ thuật thuận lợi, không có đồng nghiệp để cộng tác và không có hậu thuẫn khuyến khích, nên họ lại ra nước ngoài tiếp tục công trình nghiên cứu để duy trì và trau dồi kiến thức. Họ là một đội ngũ thiên văn có tiềm năng, sẵn sàng trở về nước, nếu chúng ta tạo điều kiện thu hút họ. Chuyên gia Việt kiều có kinh nghiệm, hiện đang công tác tại các cơ quan nghiên cứu nước ngoài, cũng đã đóng góp. Với tinh thần cộng tác hiện đang được phổ biến trong giới các nhà khoa học toàn cầu, các nhà khoa học Việt Nam vẫn có thể thực hiện chương trình nghiên cứu cuả mình và sử dụng những thiết bị hiện đại tại những cơ quan khoa học nước ngoài.
Ngành thiên văn trong nước chưa được sinh viên ưa thích, vì họ cho rằng sau khi tốt nghiệp sẽ không có việc làm xứng đáng. Do đó, số lượng sinh viên và cán bộ thiên văn vẫn còn quá ít ỏi. Hiện nay chưa cần xây những đài thiên văn tốn kém, công việc đầu tiên là đào tạo thêm cán bộ khoa học để có một đội ngũ chuyên gia cùng công tác ở một nơi trong một bộ môn thiên văn vật lí. Ngày nay, sinh viên tốt nghiệp ngành thiên văn phải có một hành trang vật lí vững chắc. Vũ trụ nên được coi là một phòng thí nghiệm thiên nhiên phong phú mà các nhà khoa học tha hồ sử dụng. Quan niệm coi thiên văn học là một ngành khoa học không thiết thực và xa xỉ, không còn có tính thời sự.
Nhật thực toàn phần ngày 24 tháng 10 năm 1995 là dịp để phổ biến rộng rãi thiên văn học trong quần chúng. Giáo sư Nguyễn Quang Riệu đã mang về nước một kính thiên văn vô tuyến làm tại Trung tâm Thiên văn Vô tuyến Nançay, thuộc Đài Thiên văn Paris, cùng một số kính quang học để hướng dẫn nhân dân quan sát nhật thực ở chân núi Tà Dôn tại Phan Thiết. Sau nhật thực, tất cả thiết bị đều được để lại tặng Đại học Quốc gia Hà Nội và Đài Phủ Liễn (Kiến An-Hải Phòng) để sinh viên thực tập quan sát bầu trời. Cũng trong khuôn khổ hợp tác Việp-Pháp, Đài Thiên văn Paris cùng Đại học Pierre-Marie Curie đã kí kết với Đại học Quốc gia Hà Nội một hợp đồng, nhằm tổ chức những khoá học thường xuyên tại Thủ đô để giảng môn thiên văn vật lí và giới thiệu những kĩ thuật điện tử và xử lí hình trên máy tính. Học viên là những cán bộ khoa học cuả các trường đại học và cuả các viện khoa học trong nước và những sinh viên khoa lí sắp tốt nghiệp. Chúng tôi cũng đã đưa thêm môn vật lí khí quyển và vật lí môi trường vào chương trình học. Trong những năm gần đây, sự tổ chức những khoá học bị gián đoạn, một phần vì sự xuất hiện dịch SARS và dịch cúm gia cầm. Chúng tôi dự kiến tiếp tục tổ chức khóa học năm 2006.
Hội Thiên văn Quốc tế (International Astronomical Union) cũng quan tâm đến sự giúp đỡ phát triển ngành thiên văn tại nước ta và hỗ trợ tổ chức những lớp bổ sung kiến thức thiên văn, dành cho cán bộ cuả các trường Đại học Sư phạm. Hội Thiên văn Quốc tế đã đề nghị GS Nguyễn Quang Riệu điều phối chương trình giảng dạy. Cùng các giáo sư thiên văn trong nước, các giáo sư Phạm Viết Trinh, Nguyễn Đình Huân, Nguyễn Đình Noãn và các giáo sư Mỹ Donat Wentzel và Jay White, chúng tôi hoạt động tích cực để duy trì sự hỗ trợ cuả Hội Thiên văn Quốc tế.
Chương trình quốc tế đặt tên là HOU (Hands On Universe) đã được thành lập để tạo điều kiện cho học sinh phổ thông và sinh viên đại học toàn cầu, sử dụng qua Internet, một mạng kính thiên văn cỡ nhỏ. Học sinh và sinh viên Việt Nam có thể tham gia để điều khiển những kính thiên văn cuả họ cùng những kính thiên văn khác trong mạng, hoặc sử dụng số liệu và hình cuả các thiên thể.
Phổ biến thiên văn học cũng là điều cần thiết để tham gia vào công việc bài trừ mê tín và nâng cao trình độ hiểu biết cuả quần chúng. Chúng tôi đã viết một số sách bằng tiếng Việt xuất bản trong nước để phổ biến thiên văn học. Những đề tài thiên văn phức tạp cũng đã được trình bầy trong một cuốn sách giáo trình song ngữ Việt-Anh ấn hành trong nước.
Những nỗ lực từ trước tới nay, nhằm phổ biến ngành thiên văn tại nước ta, đã đạt được kết quả, tuy hãy còn khiêm tốn. Hội thiên văn Việt Nam đã ra đời và mới đây, những câu lạc bộ thiên văn nghiệp dư đã được thành lập và được trang bị những kính thiên văn nhỏ, đủ để họat động tích cực, nhằm tiến hành những chương trình quan sát thông thường. Sự đào tạo cán bộ chuyên ngành, sự phổ biến giảng dạy thiên văn cùng sự quan tâm cuả quần chúng đối với thiên văn học, là bước đầu trong công trình xây dựng nền móng cuả ngành thiên văn Việt Nam.
Nguồn: forum.hnue.edu.vn
* Bài gửi của bk1312 tại diễn đàn cũ PAC trên phobachkhoa.com